EDUKACJA RZECZPOSPOLITEJ OD XVI DO XVIII WIEKU

Jan III Sobieski

Ur. 17.08.1629 Olesko
Zm. 17.06.1696 Wilanów

Dane rodziców

Jakub Sobieski (1591-1646)

Zofia Teofila Daniłowiczówna (1607-1661)

Wychowanie i wykształcenie

Wczesna edukacja w Olesku przesiąknięta była atmosferą kultu dla tradycji rycerskiego rodu, zwłaszcza pradziadka Stanisława Żółkiewskiego (1547-1620). Do 1634 roku pozostawał pod opieką babci - Zofii z  Żółkiewskich Daniłowiczowej (ok. 1590-1634), po jej śmierci (20 sierpnia 1634) znalazł się w domu rodziców w Złoczowie.

W latach 1640–1643 z bratem Markiem pobierał studia pod kierunkiem doświadczonego pedagoga Pawła Orchowskiego oraz Krzysztofa Rozenkiewicza (korepetytora) w Kolegium Władysławowsko-Nowodworskim. Wśród opiekunów byli także: Zdarowski, Aleksander Wydżga, Barcikowski, Żurawski, "Francuzik" Roch.

Początkowo pobierali prywatne nauki. Ominęli klasę pierwszą (gramatyki). Od półroczna zimowego 1640/1641 roku szkolnego byli w klasie drugiej (poetyki). Tu pod okiem nauczyciela Macieja Bolskiego (Piekarkowica) czytali "Eneidę" i "Ody" Horacego, "Satyry" Persjusza, Klaudiana, uczyli się greki oraz historii i matematyki. Od półrocza zimowego 1641/1642 uczył się w klasie retoryki, gdzie pod opieką nauczyciela Andrzeja Lipnickiego zapoznawali się w mowami Cycerona, m.in. "Pro lege Manilia", historią starożytną (Justinusa), elementami geografii i katechizmem. Rok później byli w klasie dialektyki (tylko na pół roku) pod okiem nauczyciela Samuela Kuszewicza kontynuowali lekturę Cycerona, historię z podstawami astronomii i rachuby czasu oraz elementów logiki. Uczono też ich wychwalać sielskie życie (poezja ziemiańska), pisano też antyturcyki. Uczono przygotowywania i wygłaszania mów oraz sztuki pisania listów.

Ojciec Jakub w swej instrukcji zalecał też ćwiczenia fizyczne – latem co dzień przez godzinę miano zażywać rekreacji, zimą w sieni grać w piłkę. W wolne od nauki dni radził  wykonywać ćwiczenia poza miastem: biegać, grać w piłkę, strzelać z łuków.

Pobierał prywatne lekcje języków obcych.

W marcu 1643 roku z bratem skończył edukację  – w pięć półroczy zamiast standardowych czterech-sześciu lat. Było to możliwe dzięki dobremu przygotowaniu, rzetelnej pracy w szkole i kontroli domowej. W szkole spędzali pięć-sześć godzin, tyle samo w domu (z wyjątkiem świąt i sobót przeznaczonych na repetycje i deklamacje).

Od kwietnia 1643 do 1646 roku (również pięć półroczy) kontynuował edukację na wydziale filozoficznym Akademii Krakowskiej. Pod okiem nauczycieli Lipnickiego, Kuszewicza ze szkoły wcześniejszej oraz retorów Jana Rachtamowicza-Cynerskiego oraz Jakuba Witelliusza kształcił się w wymowie. Uczęszczał też na wykłady z wiedzy politycznej profesora Joachima Speronowica (przestarzałe treść i metoda), wiedzy o przyrodzie i kosmosu (nowa astronomia, którą być może wykładał rektor uczelni Stanisław Pudłowski, mimo że oficjalnie prowadził wykłady z prawa), matematyki (raczej przyswajana na lekcjach prywatnych), sztuki wojowania.

Etapy kariery dot. edukacji

Dnia 21 lutego 1646 roku wyjechał z bratem Markiem z Żółkwi w zagraniczną podróż edukacyjną – zgodnie ze szczegółową instrukcją ojca, pod opieką Pawła Orchowskiego, Marcyjana Lisowskiego i Sebastiana Gawareckiego. Podróżowali przez ziemie niemieckie (m.in. Berlin, Lipsk, Brunszwik, Hamburg, Oldenburg), Republikę Zjednoczonych Prowincji Niderlandów (m.in. Amsterdam, Utrecht, Haga) i Niderlandy Hiszpańskie (m.in. Antwerpię, Brukselę, Halle), Francję (pobyt w Paryżu od 9 czerwca 1646 do 1 maja 1647 roku; zamki nad Loarą, Bretania, Langwedocja, okolice Montpellier i Tuluzy, Lyon, Sabaudia – jeszcze niefrancuska), Normandia, Pikardia), Anglię (12 października – 15 listopada 1647 roku, z czego cztery tygodnie w Londynie), ponownie terytoria niderlandzkie (m.in. Rotterdam, Delft, Haga – od końca listopada 1647 do końca maja 1648 roku, Bruksela, Lowanium). Planowanej przez ojca podróży do Italii nie odbyli.

W czasie podróży zwracano uwagę na fortyfikacje, instytucje naukowe (m.in. biblioteka w Wolfenbüttel, uniwersytety we Frankfurcie nad Odrą, w Wittenberdze, Paryżu, Orleanie, Montpellier, Oksfordzie, Groningen, Utrechcie, Lejdzie), zamki, pałace, kościoły, gabinety kuriozów (m.in. w La Rochelle, Montpellier, Lejdzie), instytucje szkolne (kolegia jezuickie w Poitiers, Bordeaux, Montauban, Tuluzie, Béziers, Lyonie), zwierzyńce (np. w Anglii).

W czasie pobytu w Paryżu instrukcja ojca przewidywała pięć godzin nauki dziennie: godzina rano – ćwiczenia stylistyczne po łacinie, poł godziny – ich poprawa pod okiem profesora, godzinny wykład profesora – lektura z komentarzem z zakresu historii rzymskiej, pół godziny – indywidualna lektura (łącznie trzy godziny przed południem), po południu: dwie godziny nauki języka francuskiego w połączeniu z historią Francji. Już w Paryżu (mimo zaleceń ojca, by czynić to dopiero w Italii) uczyli się szermierki. Ojciec zalecał też naukę jazdy konnej i grę w piłkę (w wolne dni). Mogli sami decydować o nauce tańca i grze na instrumentach.

W Holandii słuchali wykładów na temat budownictwa fortyfikacyjnego Stampianusa (Jana Stampioena) i zdobywali wiedzę artyleryjską.

W wieku dorosłym stworzył instrukcję wychowawczą dla swych potomków: Jakuba Ludwika, Aleksandra Benedykta, Konstantego Władysława.

Fakty z życia osobistego

Mimo wiadomości o śmierci ojca (13 czerwca 1646) synowie nie przerwali podróży, będąc w Paryżu, mogła ona jednak wpłynąć na skrócenie tury kawalerskiej.

Biegle władał łaciną i francuskim, znał niemiecki (ze studiów krakowskich), nieco angielski, nie były mu obce turecki i tatarski, może także hiszpański.

Interesował się współczesną literaturą, na wyprawy wojenne woził ze sobą biblioteczkę.

Żył w XVII wieku.


Bibliografia

Podmiotowa

  1. Biblioteka Narodowa, Warszawa, Różn. Q. XVII 11, J. Sobieski, Exercitia styli in classe poeseos Joannis Sobieski mppia A. 1641 d. 16 octobris.
  2. Biblioteka Narodowa, Warszawa, Lat. Q. XV 15, J. Sobieski, Rhetorica, Ioh. Sobieski R[hetoricae] D[iscipuli].
  3. Biblioteka Narodowa, Warszawa, Lat. Q. XV 196, J. Sobieski, Ioannes Sobieski Studiosus Eloquentiae mppia.
  4. Sebastian Gawarecki, Podróż Jana i Marka Sobieskich po Europie 1646-1648, oprac. M. Kunicki-Goldfinger, Warszawa, 2013.
  5. Jakub Sobieski, Instrukcja synom moim do Paryża, [w:] S. Gawarecki, Podróż Jana i Marka Sobieskich po Europie 1646-1648, oprac. M. Kunicki-Goldfinger, Warszawa, 2013.
  6. Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, wyd. F. Kluczycki, t. 1, cz. 1, Kraków, 1881.

Przedmiotowa

  1. K. Targosz, Jana Sobieskiego nauki i peregrynacje, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1985.
  2. H. Barycz, Lata szkolne Marka i Jana Sobieskich w Krakowie, Kraków, 1939.
  3. H. Barycz, Rzecz o studiach w Krakowie dwóch generacji Sobieskich, Kraków-Wrocław, 1984.
  4. A. Kucharski, Theatrum peregrinandi. Poznawcze aspekty staropolskich podróży w epoce późnego baroku, Toruń, 2013.
  5. K. Targosz, Jan III Sobieski mecenasem nauk i uczonych, Warszawa, 2012.
  6. W. Tygielski, Na cóż te koszta i trudy? W jakim celu w XVII wieku wysyłano młodzież szlachecką na zagraniczne studia?, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 2006.

I RP edu

O projekcie

Projekt „Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku” (nr rejestracyjny 2bH 15 0122 83), realizowany przez Polskie Towarzystwo Historyczne w ramach programu „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2016–2019, ma na celu ukazanie idei edukacyjnych i programów kształcenia oraz instytucji związanych z edukacją w kontekście przemian społecznych i kulturowych dokonujących się w Europie i Rzeczypospolitej doby nowożytnej.

© 2024 Polskie Towarzystwo Historyczne. Wykonanie ecomme.pl