Wawrzyniec Staszic (zm. po 1795)
Katarzyna Mędlicka
Uczył się w szkole parafialnej w Pile oraz być może w szkole średniej w Wałczu. Następnie w kolegium jezuickim w Poznaniu. Po kasacie tego zakonu kontynuował tam studia teologiczne. W 1774 roku przyjął niższe święcenia. Udzielał też wówczas prywatnych korepetycji. Brak dokumentów potwierdzających otrzymanie przez niego święceń kapłańskich. W trakcie nauki w Poznaniu tłumaczył poemat Racine’a.
W 1779 roku wyjechał na studia zagraniczne, prawdopodobnie jako guwerner młodych Mierów, ze względu na trudną sytuację finansową. Był w Lipsku i Getyndze, oglądając tamtejsze uniwersytety. Następnie studiował w Paryżu fizykę i historię naturalną. W College de France jego nauczycielami byli: M. J. Brisson i Louis Jean d’Aubenton. W drodze powrotnej poznawał budowę Alp i był w Italii. To zapewne wówczas zrodziły się jego zainteresowania geologiczne.
Od około 1781 roku podjął pracę jako główny wychowawca dzieci byłego kanclerza koronnego Andrzeja Zamoyskiego: Aleksandra, Stanisława oraz córki Anny. Kontrolował również pracę innych guwernerów. We wspomnieniach młodych Zamoyskich uchodził za surowego nauczyciela.
W 1787 roku wydał w Warszawie anonimowo dzieło „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego do dzisiejszego stanu Rzeczypospolitej Polskiej przystosowane”. Edukacji został poświęcony pierwszy rozdział książki. Poglądy pedagogiczne Staszica nawiązywały do idei wychowawczych proponowanych przez przedstawicieli francuskiego oświecenia Jean-Jacques'a Rousseau, a szczególnie E. B. Condillaca.
W 1790 roku wyruszył za granicę jako guwerner synów Andrzeja Zamoyskiego. Podróż trwająca do 1791 roku objęła przede wszystkim Austrię i Italię. Staszic, obdarzony niezwykle wnikliwym i krytycznym zmysłem obserwacyjnym, zamieścił w swoim dzienniku, spisywanym podczas tej podróży, szereg uwag na temat wykształcenia oraz kultury czytelniczej czy poziomu intelektualnego mieszkańców zwiedzanych miast, głównie włoskich. Jako reprezentant dojrzałego oświecenia potępiał ciemnotę i zabobony na rzecz oświecenia publicznego, także niższych warstw społecznych, nie wyłączając chłopstwa. Mimo że był duchownym przedstawił niezwykle krytyczne stanowisko wobec społecznej roli księży oraz politycznego zaangażowania papiestwa, dokonując tych ocen głównie z pozycji deistycznych. W swoim dzienniku zamieścił też szereg odniesień do historii antycznej i początków chrześcijaństwa.
W 1807 roku wszedł w skład Komisji Edukacyjnej, postulując szereg reform wychowawczych, m.in. popierał wprowadzenie regularnej edukacji kobiet.
Był synem burmistrza Piły i sekretarza Augusta III.
Żył w XVIII-XIX wieku.
I RP edu
Projekt „Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku” (nr rejestracyjny 2bH 15 0122 83), realizowany przez Polskie Towarzystwo Historyczne w ramach programu „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2016–2019, ma na celu ukazanie idei edukacyjnych i programów kształcenia oraz instytucji związanych z edukacją w kontekście przemian społecznych i kulturowych dokonujących się w Europie i Rzeczypospolitej doby nowożytnej.