EDUKACJA RZECZPOSPOLITEJ OD XVI DO XVIII WIEKU

Tadeusz Jan Nowaczyński

Ur. 17.06.1717 Świder
Zm. 28.06.1794 Raszyn

Dane rodziców

Brak danych.

Wychowanie i wykształcenie

Nauki pobierał prawdopodobnie u pijarów w Warszawie. Do ich zakonu wstąpił 10 sierpnia 1733 roku w Podolińcu, po odbyciu dwuletniego nowicjatu rozpoczął praktykę nauczycielską w Złoczowie, gdzie pełnił również funkcję katechisty i kaznodziei w szkole w Złoczowie. Następnie odbył studia teologiczne w Warszawie w 1744 roku i w Krakowie w latach 1745-1746. 

Etapy kariery dot. edukacji

Po otrzymaniu święceń kapłańskich otrzymał stanowisko nauczyciela poetyki w Collegium Regium w latach 1747-1748. Następnie przez dwa lata piastował funkcję nauczyciela retoryki i prefekta szkoły w Piotrkowie Trybunalskim. Kolejny rok uczył retoryki w Łowiczu. Od 1752 roku ponownie był w Warszawie, gdzie uzyskał uznanie u przełożonych. Od 1753 roku wykładał w studium zakonnym w Międzyrzeczu Koreckim. W 1754 roku został mianowany profesorem retoryki w Collegium Nobilium, gdzie zasłynął z wystawienia adaptacji „Alzyry” Moliera.

Doceniając jego zdolności, przełożeni polecili go w 1755 roku na prywatnego wychowawcę Kazimierza i Józefa Czartoryskich, synów Stanisława, następnie przbywał z nimi w Krakowie w 1756 roku i w Międzyrzeczu Koreckim w latach 1757-1758.

Po powrocie do Warszawy awansował na prefekta Collegium Regium i przełożonego tamtejszego konwiktu mieszczańskiego tzw. Collegium Civile. Po śmierci rektora Mikołaja Stadnickiego w 1764 roku przejął jego funkcję, a w maju 1765 roku został oficjalnie mianowany rektorem Collegium Regium. Pełnił ważne funkcje w zakonie: konsultora prowincji (od 1766 roku) i asystenta prowincji (od 1769 roku), był jednym z trzech delegatów w Rzymie na kapitule generalnej zakonu w 1772 roku (wraz z prowincjałem Edmundem Kiełczewskiem i Józefem Strzeleckim).

Po powrocie do kraju wykładał kaligrafię w Collegium Nobilium. W 1781 roku objął ponownie stanowisko rektora w Collegium Regium, które pełnił do 1786 roku. W czasie swojej kadencji rozbudował bibliotekę, odnowił budynki szkoły oraz planował wybudowanie obeswatorium astronomicznego, plany te pokrzyżował brak funduszy.

Od 1786 roku przebywał na parafii w Raszynie.

Podczas insurekcji kościuszkowskiej odmawiał świadczeń finansowych na jej rzecz, ponieważ nie wierzył w jej sens i powodzenie.

Z jego prac literackich znane są tłumaczenia: elegii pijara włoskiego „Ad praeclarissimam…” (Warszawa 1752), napisane dla Konstancji z Czartoryskich Poniatowskiej, wojewodziny mazowieckiej; panegiryku U. Mignoniego na wjazd Karola, ks. Kurlandzkiego do Wilna (Wilno 1759); wiersza S. Konarskiego „O fortunie” (z łaciny) wydany w „Wierszach wszystkich” S. Konarskiego (Warszawa 1778). Był także autorem części – "medytacje o Męce Pańskiej i o rzeczach ostatecznych" – niezrachowanego modlitewnika dla studentów pijarskich z 1754 roku. Efektem jego zainteresowań teoria literatury była książka „O prozodii i harmonii języka polskiego”, cz. 1, Warszawa 1781. Jak czytamy w "Polskim Słowniku Biograficznym": „Wysunął w niej chybioną koncepcję budowy wiersza polskiego na wzór heksametru na zasadzie iloczasowej. Nizaleznie od tego dał tu wartościowy opis ówczesnej akcentacji polskiej i pośrednio stał się pierwszym teoretykiem wersyfikacji sylabotonicznej”. Dwie dalsze części nie ukazały się drukiem, mimo zapowiedzi, zapewne w wyniku złych recenzji części pierwszej. Nie został także odnaleziony ich rękopis, jak i tłumaczenia dzieła J.F. Bielfelda „Institutionis politiques”. Zachowały się natomiast listy Nowaczyńskiego do Caroline Treut.

Fakty z życia osobistego

Żył w XVIII wieku.


Bibliografia

Przedmiotowa

  1. Nowaczyński Tadeusz od św. Jana Chrzciciela, M. Ausz, K. Puchowski, [w:] Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794. Słownik biograficzny, red. A. Meissner, A. Wałęga, Warszawa, 2018.

I RP edu

O projekcie

Projekt „Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku” (nr rejestracyjny 2bH 15 0122 83), realizowany przez Polskie Towarzystwo Historyczne w ramach programu „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2016–2019, ma na celu ukazanie idei edukacyjnych i programów kształcenia oraz instytucji związanych z edukacją w kontekście przemian społecznych i kulturowych dokonujących się w Europie i Rzeczypospolitej doby nowożytnej.

© 2024 Polskie Towarzystwo Historyczne. Wykonanie ecomme.pl