Jan Sczaniecki (Szczaniecki)
Ewa Szołdrska
Do zakonu jezuitów wstąpił 15 listopada 1673 roku; po dwuletnim nowicjacie w Krakowie przy kościele św. Macieja ukończył roczne seminarium nauczycielskie w Lublinie (1675-1676). Następnie studiował filozofię w Kaliszu (1676-1679). Praktykę nauczycielską odbył w Poznaniu (1679-1680) i w Lublinie (1680-1681). Teologię studiował w Poznaniu w latach 1681-1685.
Podczas studiów teologicznych wykładał przez rok matematykę słuchaczom świeckim. Po odbyciu studium prawa zakonnego (tzw. trzeciej probacji) w Jarosławiu prowadził dwuletni kurs filozofii arystotelesowskiej dla studentów świeckich w Poznaniu, a następnie dwa trzyletnie kursy filozofii dla kleryków jezuickich w Kaliszu (1688-1694). Wybór omawianych w wykładach kwestii opublikował w zbiorze "Fragmenta philosophiae universae" (Kalisz 1694). Obejmują one wykłady z logiki w formie gotowych tematów przeznaczonych do dysput szkolnych; ukazują filozofię Arystotelesa, św. Tomasza i F. Suareza, zwalczają zaś poglądy im przeciwne. Drugą część wykładów filozofii (wykłady z fizyki) ogłosił pod tym samym tytułem dopiero w roku 1710 w Lublinie. Zapowiedzianej części trzeciej, poświęconej metafizyce, nie opublikował. W roku 1691 złożył w Kaliszu uroczystą profesję czterech ślubów zakonnych.
Od roku 1694 prowadził w Poznaniu kurs teologii polemicznej i biblijnej, a następnie w latach 1695-1703 wykładał teologię dogmatyczną i równocześnie był doradcą rektora kolegium.
W Poznaniu w roku 1684 przyjął święcenia kapłańskie. W tym samym roku ogłosił podręcznik pedagogiki i metodyki dla nauczycieli klas niższych w szkołach prowincji polskiej "Professio circa puerorum in virtute, sapientia et politie institutionem" (Kalisz 1715). Zawarł w nim praktyczne uwagi i wskazówki, podkreślał godność i bezinteresowność stanu nauczycielskiego, zalecał łagodność w postępowaniu i stosowanie kar cielesnych tylko w ostateczności, i to przez wyznaczone do tego osoby. Postulował prostotę i czystość języka polskiego i łacińskiego, zachęcał do nauki języka greckiego. Dbał o poziom szkół i teatru jezuickiego, zalecał, by deklamacje i występy szkolne były krótkie, jasne i odbywały się bez oprawy scenicznej.
Wydany w 1715 roku przewodnik, opracowany przez Szczanieckiego (Sczanieckiego), przytoczył 28 regułę "Ratio studiorum" dla profesorów klas niższych, nakazującą, by zbyt dużo czasu nie poświęcano lekturze historyka. W rozdziale drugim zatytułowanym "Circa sapientiam" zachęcał jednakże młodych nauczycieli, by na zajęciach i ćwiczeniach korzystali z wiedzy historycznej. Przede wszystkim zalecał omawianie wydarzeń z epoki antycznej i dawnych dziejów Królestwa Polskiego. Przemawiała za tym, według autora, łatwość znalezienia i dobrania odpowiedniego materiału do lekcji. Ponadto dzięki historii nauczyciel będzie mógł rozwijać erudycję nie tylko własną, lecz także wychowanków, którzy długo zachowywać będą w pamięci wiedzę nabytą w latach szkolnych. Ujmował więc historię tradycyjnie jako źródło erudycji. Nie wspominał o historii jako samodzielnym przedmiocie. Dostrzegał wagę dziedzictwa antycznego w życiu elit, traktował je, jak inni jezuici, jako atrakcyjny element służący ewangelizacji. Prowincjał z myślą o miejscu przyszłych absolwentów w elicie społecznej stwierdził, że edukacja przygotowywać miała uczniów do tego, aby „każdy mógł w przyszłości w odpowiedni sposób pełnić swe obowiązki i służyć państwu w sądach i na sejmach, a także być pożytecznym dla dobra publicznego”. Przypominał zarazem konfratrom, że „na pierwszym miejscu chcemy ich nauczyć chrześcijańskiej pobożności, a dopiero na drugim znajomości łaciny”, bo Ignacy Loyola: „podobnie jak święty Paweł Nauczyciel Narodów […], zaczął ludzi — a zwłaszcza chłopców — łowić przez nauczycieli, tak jak się ryby łowi na wędkę albo ptaki w sieć, przy czym oczywiście ani sieć nie była pusta, ani wędka bez przynęty, inaczej albo nikt by się nie złapał, albo niewielu: przynętą był język łaciński i umiłowanie literatury. Gdyby bowiem otworzył szkoły, w których uczono by tylko samej pobożności, z pewnością nikt by do nich nie przyszedł albo najwyżej niewielu”.
Żył w XVII-XVIII wieku.
I RP edu
Projekt „Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku” (nr rejestracyjny 2bH 15 0122 83), realizowany przez Polskie Towarzystwo Historyczne w ramach programu „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2016–2019, ma na celu ukazanie idei edukacyjnych i programów kształcenia oraz instytucji związanych z edukacją w kontekście przemian społecznych i kulturowych dokonujących się w Europie i Rzeczypospolitej doby nowożytnej.