Stanisław Antoni/August Poniatowski

Dane rodziców

Stanisław Poniatowski (1676-1762)

Konstancja Zofia Czartoryska (1695-1759)

Wychowanie i wykształcenie

Początkowe wychowanie (do 1739 roku) odbywało się w Gdańsku pod kierunkiem matki. Konstancja nie pozwalała na to, by przebywał on w towarzystwie mało wykształconych czy dystyngowanych osób. W tym czasie nauczany był przez prywatnych nauczycieli. Jednym z nich był Gotfryd Lengnich, który zapewne uczył języka niemieckiego i historii.

Po powrocie do Warszawy, w latach 1746-1747, Stanisław Antoni był uczniem kolegium teatynów. Ksiądz Jacques Allaire uczył go zwłaszcza języków obcych: łaciny, francuskiego, angielskiego, włoskiego, a także retoryki (głównie bazując na Cyceronie i Plutarchu). W tym czasie po łacinie czytał "Ody" Horacego, tłumaczył z angielskiego na francuski "Juliusza Cezara" Williama Szekspira. Język włoski ćwiczył na deskach teatyńskiego teatru szkolnego, wcielając się w 1746 roku w postać Cheryntusa (drugiego syna Demofonta, króla Tracji) w "Demofoncie" ("Demophoon"), a w roku kolejnym – Aleksandra Wielkiego w sztuce "Alexander ab Indos". Tłumaczeń spektakli teatralnych dokonywał Antonio Maria Portalupi. Z łaciny na francuski młody Poniatowski tłumaczył m.in. bajki Jeana de La Fontaine'a czy fragmenty "Od założenia miasta" Tytusa Liwiusza. Stanisław Antoni uczył się także ponadprogramowo języka rosyjskiego. Ksiądz Jacques Allaire uczył także przyszłego króla historii starożytnej i nowożytnej - na bazie Plutarcha, Liwiusza czy Michela le Vassora. Matematykę wykładał mu m.in. Hermann Karl von Keyserling. Uczył się ponadto logiki. Rysunek, architekturę i inżynierę wojskową wykładał mu Jean-Luc-Louis de Toux de Salverte.

Etapy kariery dot. edukacji

W 1748 roku odbył podróż zagraniczną w celu zdobycia doświadczenia wojskowego, podziwiał też architekturę obronną, obozy wojskowe i twierdze. Zwiedził Cesarstwo, Niderlandy austriackie, gdzie w większym niż dotychczas stopniu ujawniło się zamiłowanie do malarstwa. Po powrocie do kraju kontynuował naukę domową w Warszawie. Potem odbył roczną praktykę w kancelarii swego wuja – podkanclerzego litewskiego Michała Czartoryskiego. Wybór nie był przypadkowy, bo „Pozycja jego i usposobienie, sprawiały, że był jedną z osób najbardziej w całym królestwie zajętych zabieganiem o swą popularność, uznano, iż to on najlepiej w tej materii uformuje młodego człowieka”. Poniatowski przyznał, że jedyną użyteczną nauką wyniesioną z tej szkoły tej była obserwacja mechanizmów kariery swego wuja, „poznanie związków i układów, od których popularność jego zależała a cieszył się nią na Litwie”. Przyszły król przekonał się zarazem, że owa polityczna edukacja, jakiej miał tak niezawodnie nabyć, „sprowadziła się niemal do zera – nigdym tak próżnował; wuj żadnych mi zajęć nie dawał i rzadko pytał, czy się o jakąś pracę dowiadywałem u jego sekretarza. Mogłem był się popsuć pod każdym względem i wuj ani by tego dostrzegł; uważał, że mnie kształci, prawiąc mi niekiedy jakieś komunały”. Poniatowski nieprzypadkowo wskazał na inspirującą rolę elit świeckich w naprawie szkół zakonnych. W pamiętnikach Poniatowski pisał o księciu Michale Czartoryskim, który „Posiadając edukację lepszą i wyższą, niźli zazwyczaj u nas mają”, że często i dużo rozprawiał o konieczności reformy wychowania narodowego. To on „Najwięcej ze wszystkich polskich panów swoich czasów przyczynił się krytyką swą i radami do tego, by jezuici i pijarzy pozbyli się w swych szkołach jarzma językowych barbaryzmów, które rządziły w nich niepodzielnie” i jemu wielka należy się wdzięczność za to, że „jako pierwszy sprzeciwił się nadmiernej barbaryzacji języka, do jakiej ignorancja Augusta II i gnuśność Augusta III doprowadziły w Polsce literaturę”.

Wiosną 1750 roku wyjechał do Berlina na kurację. Miasto nie zrobiło na nim wrażenia, ale poznał wówczas tamtejszego posła brytyjskiego Charlesa Hanbury Williamsa. Na jego zaproszenie w 1751 roku przebywał przez sześć tygodni w Dreźnie. Okres ten uznawał za jeden z najprzyjemniejszych w swoim życiu. Kolejne destynacje podróżnicze to Wiedeń (gdzie w 1752 roku bawił na dworze, którego sztywna atmosfera nie podobała się przyszłemu władcy), Węgry, Niderlandy Północne, Francja (gdzie spędził około pięć miesięcy na przełomie 1753 i 1754 roku) i Anglia (gdzie również spędził około pięć miesięcy w 1754 roku), Petersburg (1755, jako sekretarz Williamsa). 

Instrukcje podróżne dla swoich dzieci pisała Konstancja Zofia z Czartoryskich Poniatowska, ojciec Poniatowskiego zaś dbał zwłaszcza o edukację potomków w zakresie wojskowości, polityki i dyplomacji. Podkreślał też znaczenie zagranicznych wyjazdów nie tylko z uwagi na rozwój osobisty, lecz także pożytek Rzeczypospolitej. Radził naśladować niektóre państwa, wychwalał przede wszystkim ustrój angielski. Przyszły władca Rzeczypospolitej także okazał się anglofilem, doceniał też Francję jako centrum sztuki i filozofii epoki oświecenia.

Jako król Stanisław August przyczynił się do reformy szkolnictwa. W 1765 roku powstała Akademia Rycerska (Korpus Kadetów), której program stworzył John Lind. Uwzględniał on w dużym stopniu rozwiązania angielskich szkół. Na Litwie utworzono Korpus Inżynierów Wielkiego Księstwa Litewskiego. W czasie swego panowania Poniatowski wizytował kolegia szlacheckie prowadzone przez teatynów, jezuitów i pijarów. Oprócz stworzenia projektu kodyfikacji prawa dbał też o edukację z zakresu nauk prawnych w szkołach Komisji Edukacji Narodowej.Tę ostatnią instytucję wspierał zarówno materialnie, jak i duchowo – uczestnicząc w zebraniach jej komisarzy, corocznych posiedzeniach Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Monarcha ustanowił medale "Diligentiae", które od roku 1786 rozdawane były najlepszym uczniom – srebrne (dla szkół podwydziałowych) i złote (dla szkół wydziałowych).

Fakty z życia osobistego

Żył w XVIII wieku.

Bibliografia